Rechtvaardige straten in schoolomgevingen

Hoe is in Nederland het halen en brengen van kinderen bij schoollocaties georganiseerd? Een Franse delegatie wilde hiervan leren en bezocht gemeente Renkum. Wat zijn de voordelen van kinderen die zelfstandig naar school gaan? Welke factoren beïnvloeden dit en wat zou de rol van STOMP hierin kunnen zijn? Vanuit de redactie van Vexpansie deelt senior beleidsadviseur Christian Ratering een aantal visies en onderzoeken.

Van de redactie Vexpansie | Christian Ratering – gemeente Renkum/Beyond Mobility

Inleiding
Het Urban Cycling Institute uit Amsterdam en de gemeente Renkum hebben in het voorjaar van 2024 een delegatie uit het Franse Épinal meegenomen op een verkenningstocht door het Nederlandse fietsbeleid. Samen vergeleken ze de Nederlandse met de Franse fietscultuur en fietsten ze onder anderen naar lagere scholen om een beeld te geven van de wijze waarop het halen en brengen van kinderen er is georganiseerd. Anders dan in hun gemeente waar kinderen in beperkte mate of bijna niet zelfstandig naar school gaan.

De delegatie merkte op dat bij scholen in de gemeente Renkum een omgeving met een beperkt aantal autoparkeerplaatsen kinderen aanmoedigt om te voet of per fiets te komen. Het streven naar een rustiger verkeersbeeld dat ouders het vertrouwen geeft om hun kinderen zelfstandig naar school te laten gaan, is niet alleen erg belangrijk maar ook mogelijk. Een voorbeeld is een ontwikkeling in de wijk Enka in Ede waar bewoners met veel inspanning de gemeente hebben weten te overtuigen om een autoluwe schoolzone te realiseren. Er blijkt veel draagvlak voor te zijn. Maar liefst 86% van de ouders steunt dit, terwijl 94% van de kinderen lopend of met de fiets naar school gaat.

Voordelen van zelfstandig naar school gaan
Wanneer kinderen zelfstandig naar school gaan, komt dit ten goede aan hun fysieke en mentale gezondheid (Wex et al., 2023; Ikeda et., 2020; Race et al., 2017). Voldoende beweging beperkt de kans op overgewicht, depressie en angsten, vergroot het uithoudings- en concentratie- en leervermogen, en verbetert de spieropbouw en fysieke gesteldheid. Uit een studie onder 20.000 kinderen uitgevoerd in 2012 in Denemarken blijkt dat kinderen die zelfstandig naar school komen, beter kunnen leren dan zij die met de auto worden gebracht. Bejarano et al., (2021) tonen in hun onderzoek aan dat dit ook voor middelbare scholieren geldt. Daarnaast wijzen ze op sociale ontwikkeling als een van de voordelen. Kinderen die zelfstandig naar school gaan, hebben vaak contact met school- en leeftijdsgenoten.

Jong geleerd, oud gedaan
Kinderen hebben er later ook baat bij. Kinderen die op jonge leeftijd lopend of fietsend naar hun bestemming gaan, doen dit vaak op latere leeftijd ook (De Weese et al., 2022), wat een positief effect heeft op hun gezondheid.

Factoren die zelfstandig naar school gaan beïnvloeden
Uit literatuuronderzoek over een periode van 20 jaar blijkt dat een aantal factoren van invloed zijn op de mate waarin kinderen zelfstandig naar school gaan: de reisafstand; perceptie van ouders ten aanzien van verkeersveiligheid; perceptie van ouders ten aanzien van veilige buurten en omgevingen; de vervoersvormen die mensen kunnen gebruiken (Wangzom et al., 2023); en het gemak om na het afzetten van kinderen door te kunnen rijden naar het werk (Westman et al., 2017). Dit onderzoek laat daarnaast zien dat verkeersveiligheid toeneemt wanneer er meer ruimte wordt gecreëerd voor langzaam verkeer, met zo min mogelijk obstakels, zoals aparte voet- en fietspaden. Met name gebieden met een hoge inwonersdichtheid lenen zich hier goed voor, zo stellen de onderzoekers.

Tegenstrijdige adviezen CROW?
Ook bij CROW is veel bekend over schoolmobiliteit en gedrag (CROW, 2017) en staat in haar publicatie ‘Toepassen STOMP’ dat ‘kinderen zich op straat veilig genoeg moeten voelen om te kunnen spelen en naar school te lopen of fietsen’ (CROW, 2021, p.8). Tegelijkertijd wordt de formule die dezelfde organisatie adviseert in CROW publicatie 182 (CROW, 2018) voor het halen en brengen van kinderen met de auto bij scholen, kinderdagverblijven en naschoolse opvang door veel gemeenten toegepast. Op basis van deze formule wordt de benodigde parkeerruimte bij scholen voor deze doelgroep bepaald.

Je kan je afvragen of een dergelijk advies passend is wanneer STOMP het vertrekpunt is. Immers, de rekenformule stimuleert juist de realisatie van parkeerruimte dichtbij de school. De berekening wordt vaak gedaan op basis van aannames. Immers, parkeerkengetallen/parkeernormen zijn bedoeld voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Vaak is nog helemaal niet bekend hoeveel leerlingen een nieuwe school heeft of op termijn zal hebben.

De rekenformule lijkt een parkeerbehoefte en eventuele toename hiervan juist te creëren. Feitelijk betekent toepassing hiervan dat de ‘rode loper’ voor autoverkeer wordt uitgerold. Het wordt ouders makkelijk gemaakt om te voorzien in hun behoefte aan gemak, d.w.z. kinderen afzetten en doorrijden naar de volgende bestemming. In de praktijk komt het hierdoor ook voor dat ouders, die ondanks dat ze op steenworp afstand van de school wonen, ook hun kinderen met de auto brengen om vervolgens weer naar huis te rijden.

Ondertussen wordt het hiermee kinderen moeilijker gemaakt om zelfstandig naar school te gaan. Kortom, de richtlijn lijkt het argument van de perceptie van verkeersveiligheid in stand te houden. Dit argument lijkt te werken als brandstof voor autogebruik bij het halen en brengen van kinderen bij scholen. Er ontstaat hierdoor een claim van een relatief kleine groep voor het gebruiken van een substantieel deel van de openbare ruimte.

Rechtvaardige straat
Dit staat haaks op het streven naar een rechtvaardige straat. Een rechtvaardige straat is een omgeving voor iedereen. Wij kunnen aan die rechtvaardige straat bijdragen door de straten in de omgeving van scholen terug te geven aan de kinderen, er ontmoeten weer mogelijk te maken, ze te vergroenen en de rode loper voor de auto op te rollen. In 2024 publiceert CROW nieuwe parkeerkencijfers. Zal hierin aandacht zijn voor rechtvaardige straten in schoolomgevingen?

Meer informatie
> Christian Ratering
> Gemeente Ede
> Rechtvaardige straat

Literatuur
Bejarano, C.M., Koester, M.N., Steel, C., Carlson, J.A.. (2021). Implementation of school remote drop-off walking programs: Results from qualitative interviews, Journal of Transport & Health, Volume 22,
2021, 101126, ISSN 2214-1405, https://doi.org/10.1016/j.jth.2021.101126.

CROW (2017) Schoolmobiliteit en gedrag.

CROW (2021) Toepassen STOMP.

DeWeese RS, Acciai F, Tulloch D, Lloyd K, Yedidia MJ, Ohri-Vachaspati P. Active commuting to school: A longitudinal analysis examining persistence of behavior over time in four New Jersey cities. Prev Med Rep. 2022 Jan 29;26:101718. doi: 10.1016/j.pmedr.2022.101718. PMID: 35529529; PMCID: PMC9073558.

Ikeda, E., Mavoa, S., Cavadino, A., Carroll, P., Hinckson, E., Witten, K., & Smith, M. (2020). Keeping kids safe for active travel to school: A mixed method examination of school policies and practices and children’s school travel behaviour. Travel Behaviour and Society, 21, 57–68. https://doi.org/10.1016/j.tbs.2020.05.008.

Race, D.L., Sims-Gould, J., Lee, N.C., Frazer, A.D., Voss, C., Naylor, P., McKay, H.A., (2017). Urban and suburban children’s experiences with school travel – A case study, Journal of Transport & Health,
Volume 4, 2017, Pages 305-315, ISSN 2214-1405, https://doi.org/10.1016/j.jth.2017.01.011.

Wangzom, D.; White, M.; Paay, J. (2023). Perceived Safety Influencing Active Travel to School—A Built Environment Perspective. Int. J. Environ. Res. Public Health 2023, 20, 1026. https://doi.org/10.3390/ ijerph20021026.

Westman, J., Friman, M., Olsson, L E. (2017). What Drives Them to Drive?: Parents’ Reasons for Choosing the Car to Take Their Children to School. Frontiers in Psychology, 8: 1-8
https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.0197

Wex, I., Geserick, M., Leibert, T. et al. Active school transport in an urban environment:prevalence and perceived barriers. BMC Public Health 23, 557 (2023). https://doi.org/10.1186/s12889-023-15464-7.