Iets in geuren en kleuren vertellen

Wanneer we iets willen aangeven in de openbare ruimte/parkeergarage gebruiken we kleur, maar er wordt lang niet altijd nagedacht of de gebruikte nuances in de kleurstelling en contrasten tussen de kleuren onderling wel door iedereen herkend kunnen worden.

[Dit artikel verscheen eerder in Vexpansie 2020-4 | Tekst WILLEM JAGERSMA]

Kleurenblindheid of gedeeltelijke kleurenblindheid komt bij meer mensen voor dan we ons vaak realiseren; bij mannen 8 procent en 0,4 procent bij vrouwen. Dit heeft tot gevolg dat mensen die een vorm van kleurenblindheid hebben niet altijd onderscheid kunnen maken tussen verschillende kleuren. Dit komt doordat de kleurgevoeligheid van een of meerdere van de receptoren in het oog (kegeltjes) niet goed functioneren.
De meeste mensen met een vorm van kleurenblindheid hebben de meeste moeite om onderscheid te kunnen maken tussen rood en groen en kleuren waar deze rode en groene kleuren in voorkomen. Dit betekent dat de combinatie van rood en groen in een aanwijzing, verwijzing of andere vorm van informatieoverdracht moet worden vermeden. Ook andere kleuren en/of kleurcombinaties kunnen problemen opleveren.
Maar niet alleen kleurenblindheid bepaalt of informatie zichtbaar is.

Helderheidscontrast
De zichtbaarheid van een voorwerp ten opzichte van een achtergrond wordt voor een zeer groot deel bepaald door het verschil in helderheid. Dit wordt helderheidscontrast (K) genoemd en is sterk afhankelijk van de verlichting en de reflectie-eigenschappen (LRV) van het voorwerp en de omgeving.
De gevoeligheid voor het zien van contrasten verschilt tussen mensen en is afhankelijk van objectgrootte en verlichtingssterkte. In het donker is de contrastgevoeligheid beperkt maar deze neemt toe met verlichtingssterkte. De contrastgevoeligheid kan bij slechtziende mensen fors verlaagd zijn, waardoor zij objecten aanzienlijk minder goed kunnen waarnemen. Let wel: dat is dus vrijwel onafhankelijk van hoe gróót dat object is.
Vaak wordt als norm gesteld dat het contrast van een voorwerp ten opzichte van de achtergrond minimaal K=30 procent moet bedragen. Dit is een praktisch gekozen waarde. Natuurlijk geldt dat de zichtbaarheid van een object toeneemt als geëist zou worden dat het contrast met de achtergrond nog hoger is, tegelijk wordt het aantal keuzemogelijkheden in helderheid en kleur daarmee beperkt.

Kleurcontrast
Naast het verschil in helderheid kan ook een verschil in kleur bijdragen aan zichtbaarheid of herkenbaarheid van voorwerpen. Dit wordt kleurcontrast genoemd. Voor het zien van kleuren moet er voldoende licht aanwezig zijn, want in het donker kunnen kleuren niet worden gezien. Helderheidscontrast is over het algemeen belangrijker voor de zichtbaarheid en waarneming van voorwerpen dan kleurcontrast. Kleur geeft daarbij vaak betekenis aan objecten, vergroot de herkenbaarheid en verhoogt de detectie- en selectiesnelheid.
De beleving van de kleuren en het contrast kan niet in algemene termen worden vastgesteld, dit is persoonlijk en kan onder andere sterk beïnvloed worden door (een combinatie van) meerdere externe factoren zoals:

• verkleuring van de originele kleuren als gevolg van veroudering en vervuiling;
  • nat (glinstering) versus droge situaties;
  • positie van de zon (tegenlicht);
  • oppervlaktestructuur;
  • lichtsterkte omgeving.

Dit maakt het bepalen van het gebruik van kleuren er niet makkelijker op, zeker als je bij het kiezen van kleuren ook de aanwezige kleuren van andere voorwerpen meeneemt waar je geen invloed op hebt. Iedereen wil zich profileren, maar het gevolg kan een kakofonie aan kleuren zijn, waardoor zelfs mensen die geen visuele beperking hebben soms door de bomen het bos niet meer zien.
Kortom, kleurgebruik loopt nog wel eens uit de hand. Betekent dit dat er dan een rem op het gebruik van kleuren moet worden gezet? Het antwoord is: NEE.  We moeten onze creativiteit niet laten inperken. Het heeft geen zin, omdat wanneer alles er hetzelfde uitziet dat ook geen herkenbaarheid oplevert.

Maar wat dan?
Laten wij bij de vraag hoe iets aangegeven moet worden, eerst onszelf de vraag stellen of het wel zo nodig aangegeven moet worden. Misschien is hetgeen wat aangegeven moet worden uit zichzelf al voldoende herkenbaar waardoor extra aanwijzingen niet nodig zijn. Wanneer er goed wordt ontworpen zijn slechts minimaal aanwijzingen noodzakelijk en wanneer men echt goed ontwerpt zou wellicht helemaal geen bewegwijzering nodig zijn.
Helaas is dit een utopie, maar laten we ons bewust zijn dat niet iedereen alle kleuren op dezelfde manier ziet als een ander, dat onderscheid in kleuren niet iets vanzelfsprekends is. Maar ook dat te veel informatie bij elkaar of van onvoldoende afmetingen en/of op verkeerde locaties geen bijdrage levert aan goede visuele toegankelijkheid.

Willem Jagersma, adviseur/directeur PBT consult

Fotobijschrift:

Voorbeeld van kleurcombinaties die zowel voldoende helderheidscontrast als kleurcontrast bevatten